Türkçede Tamlama Çeşitleri

Türkçe, köklü ve zengin yapısıyla dünyanın en özel dillerinden biridir. Bu dil, sunduğu çeşitli dilbilgisi yapıları ile karmaşık düşünceleri ifade etmede büyük bir esneklik sağlar. Bu yapılardan biri de tamlamalardır. Tamlama, iki kelimenin belirli bir anlam bütünlüğü oluşturacak şekilde bir araya gelmesidir. Türkçede tamlamalar belirtili tamlama, belirtisiz tamlama, ve takısız tamlama olarak üç ana grupta incelenir.

1. Belirtili Tamlama

Belirtili tamlamalar, isim ya da isim görevinde bir kelimenin belirli bir ilgi bildirecek şekilde başka bir kelimeyle bir araya gelerek oluşturduğu tamlama türüdür. Bu tamlalarda ilgi eki (-in, -nın) kullanıldığı için adını bu ekten alır.

1.1 Belirtili Tamlama Örnekleri

Aşağıda belirtili tamlamalara birkaç örnek verilmiştir:

• Evin kapısı – Bu örnekte “evin” kelimesi, “kapı” kelimesini belirlemektedir.
• Okulun bahçesi – “Okulun” kelimesi, “bahçe” kelimesini belirler.
• Kitabın kapağı – “Kitabın” kelimesi, “kapak” kelimesini belirler.

2. Belirtisiz Tamlama

Belirtisiz tamlamalar, iki ismin aralarına herhangi bir ek ya da bağlayıcı olmaksızın oluşturduğu tamlamalardır. Bu tamlama türünde “belirtisiz” sözcüğü, ilgi ekinin kullanılmadığını ifade eder.

2.1 Belirtisiz Tamlama Örnekleri

Aşağıda belirtisiz tamlamalara birkaç örnek verilmiştir:

• Elma ağacı – Bu örnekte “elma” kelimesi, “ağaç” kelimesini belirtir ama arada herhangi bir ek yoktur.
• Çamaşır makinesi – “Çamaşır” kelimesi, “makine” kelimesini belirtir.
• Araba lastiği – “Araba” kelimesi, “lastik” kelimesini belirtir.

3. Takısız Tamlama

Takısız tamlamalar, iki kelimenin arasında herhangi bir ek olmaksızın oluşturduğu tamlamalardır. Bu tür tamlamalarda, iki isim doğrudan birleştirilir.

3.1 Takısız Tamlama Örnekleri

Aşağıda takısız tamlamalara birkaç örnek verilmiştir:

• Dere kenarı – Bu örnekte iki kelime arasında herhangi bir ek yoktur.
• Güneş ışığı – “Güneş” ve “ışık” kelimeleri arasında ek yoktur.
• Çocuk parkı – “Çocuk” ve “park” kelimeleri arasında herhangi bir ek kullanılmadan tamlama yapılmıştır.

4. Zincirleme Belirtili Tamlama

Zincirleme belirtili tamlama, birden fazla belirtili tamlamanın art arda gelmesiyle oluşur. Bu tür tamlamalarda tamlanan ve tamlayanlar zincirleme şekilde bağlantılıdır.

4.1 Zincirleme Belirtili Tamlama Örnekleri

Aşağıda zincirleme belirtili tamlamalara birkaç örnek verilmiştir:

• Köyün okulu müdürünün odası – Bu cümlede birden fazla belirtili tamlama bir araya gelmiştir.
• İstanbul’un en ünlü restoranının şefinin tarifleri – Bu örnek de zincirleme belirtili tamlamaya örnektir.

5. İsme İsim Yükleme

İsme isim yükleme yöntemi, bir isme bir başka ismin eklenmesiyle oluşturulan tamlamadır. Örneğin, ‘sarı elma’ veya ‘büyük ev’

5.1 İsme İsim Yükleme Örnekleri

Aşağıda isme isim yükleme örnekleri verilmiştir:

• Yeşil yaprak – bu cümlede yaprak kelimesine yeşil sıfatı eklenmiştir.
• Soğuk su – Su kelimesine soğuk sıfatı eklenmiştir.

6. İsme Fiil Yükleme

İsme fiil yükleme yöntemi, bir isme bir fiil eklenerek yapılan tamlamadır. Örneğin, ‘koşan çocuk’ veya ‘yürüyen adam’

6.1 İsme Fiil Yükleme Örnekleri

Aşağıda isme fiil yükleme örnekleri verilmiştir:

• Yürüyen insan – bu cümlede insan kelimesine yürüyen fiili eklenmiştir.
• Çalışan robot – robot kelimesine çalışan fiili eklenmiştir.

7. Takısız Belirtili Tamlama

Takısız belirtili tamlama, tamlayan ile tamlanan arasına herhangi bir ek veya bağlaç konulmadan yapılan bir tamlama şeklidir.

7.1 Takısız Belirtili Tamlama Örnekleri

Aşağıda takısız belirtili tamlama örnekleri verilmiştir:

• Kız okul – bu cümlede kız ve okul arasına herhangi bir ek olmadan yüklenmiştir
• Dağ manzara – dağ ve manzar peyleştirilmiştir.