Değmek Mi, Deyip Mi? TDK’ya Göre Doğru Kullanımlar

Türk Dil Kurumu (TDK) kurallarına göre doğru yazım ve kullanım biçimlerini anlamak, dilimizi doğru ve etkili bir şekilde kullanmamıza yardımcı olur. Bu yazıda, “değmek” ve “deyip” kelimelerinin nasıl kullanılacağını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Her iki kelimenin de doğru kullanımını öğrenmek, dil bilginizi geliştirecek ve yazılı iletişiminizi güçlendirecektir.

1. “Değmek” Kelimesinin Kullanımı

“Değmek” kelimesi, Türkçede farklı anlamlarda kullanılan bir fiildir. Temelde, bir nesnenin başka bir nesneye fiziksel olarak temas etmesi anlamına gelir. Ancak, bu fiil bazı deyimlerde ve mecaz anlamlarda da kullanılır.

1.1. Fiziksel Temas

Bu kullanım, bir nesnenin başka bir nesneye doğrudan temas etmesini ifade eder. Örneğin:

• “Elini tahtaya değdirdi.” – Burada, elin tahta ile temas ettiği belirtiliyor.
• “Araba duvara değdi.” – Arabanın duvara fiziksel olarak temas ettiği ifade ediliyor.

1.2. Mecaz Anlamda Kullanım

“Değmek” fiili, bazen mecaz anlamda da kullanılır. Örneğin, bir durumun veya olayın bir kişiye bir şekilde etki etmesi anlamına gelir:

• “Bu haber onu çok üzdü, gerçekten değdi.” – Burada, haberin kişiyi etkilediği ifade ediliyor.
• “Yazdığı kitap, genç yazarlar üzerinde büyük bir etki yarattı.” – Kitap, mecaz anlamda etki yarattı.

2. “Deyip” Kelimesinin Kullanımı

“Deyip” kelimesi, “deyip” fiilinin kökenidir ve bir şeyin söylendiği, ifade edildiği anlamına gelir. Bu kullanım, özellikle dolaylı anlatımda ve alıntı cümlelerinde görülür.

2.1. Doğrudan Alıntı

Bir kişinin söylediği sözleri aktarmak için “deyip” kelimesi kullanılır:

• “O, ‘Bu iş çok zor olacak’ deyip, bizi uyardı.” – Burada, kişinin söylediği sözler doğrudan aktarılmıştır.
• “Kitapta, ‘Başarı azimle gelir’ deyip, motivasyon sağlandı.” – Bu cümlede, kitabın verdiği mesaj ifade edilmiştir.

2.2. Dolaylı Anlatım

“Deyip” kelimesi, dolaylı anlatımda da kullanılır. Burada, bir ifadenin veya görüşün aktarılması söz konusudur:

• “Kendini geliştirmek için çok çalışman gerektiğini deyip, bana tavsiyede bulundu.” – Burada, tavsiye dolaylı yoldan aktarılıyor.
• “Yaz tatilinin keyifli olacağını deyip, plan yapmamızı önerdi.” – Tavsiye veya öneri dolaylı olarak ifade ediliyor.

3. TDK’ya Göre Doğru Kullanım Örnekleri

Türk Dil Kurumu’nun belirlediği kurallar çerçevesinde, “değmek” ve “deyip” kelimelerinin doğru kullanımına dair bazı örnekler verelim:

3.1. “Değmek” Kelimesi

• “Güneş, denizle buluştuğunda suya değdi.” – Fiziksel temas.
• “Yazdığı makale, akademik dünyada önemli bir etki yarattı.” – Mecaz anlamda etkisi.

3.2. “Deyip” Kelimesi

• “Hoca, ‘Başarılı olmanın yolu sıkı çalışmaktan geçer’ deyip, bizi motive etti.” – Doğrudan alıntı.
• “Yazar, eserlerinde insan ilişkilerinin önemini deyip, okuyucularına ders verdi.” – Dolaylı anlatım.

4. Yanlış Kullanım Örnekleri ve Düzeltmeleri

Türkçede sıkça karşılaşılan yanlış kullanımlar, dil bilgisi açısından problem yaratabilir. İşte bazı yanlış kullanımlar ve doğru halleri:

4.1. “Değmek” Yanlış Kullanımı

• Yanlış: “Ellerine değip, çıkardı.” – Bu kullanım yanlıştır; doğru hali: “Ellerine değdi, sonra çıkardı.”
• Yanlış: “Sana değdiği zaman anladım.” – Doğru hali: “Sana değdiğinde anladım.”

4.2. “Deyip” Yanlış Kullanımı

• Yanlış: “Ona ‘Kendine dikkat et’ deyip, ayrıldık.” – Doğru hali: “Ona ‘Kendine dikkat et’ dedikten sonra ayrıldık.”
• Yanlış: “Hikaye oldukça ilginç, ‘Hadi başlayalım’ deyip, okumaya başladık.” – Doğru hali: “Hikaye oldukça ilginç, ‘Hadi başlayalım’ dedi ve okumaya başladık.”

5. Sık Yapılan Hatalar ve Düzeltme Yöntemleri

Sık yapılan dil bilgisi hatalarını anlamak, doğru yazımı öğrenmek açısından önemlidir. İşte sık karşılaşılan hatalar ve bu hatalardan nasıl kaçınılacağına dair bazı ipuçları:

5.1. “Değmek” ile İlgili Hatalar

• Hata: “Duvara değip, çizik oluştu.” – Doğru hali: “Duvara değdi ve çizik oluştu.”
• Hata: “Güneşin batışı tam olarak göründü.” – Doğru hali: “Güneşin batışı tam olarak görüldü.” (Değmek yerine görüldü kullanımı)

5.2. “Deyip” ile İlgili Hatalar

• Hata: “O ‘Bu işi yapamazsın’ deyip, beni cesaretlendirdi.” – Doğru hali: “O, ‘Bu işi yapamazsın’ dedi ve beni cesaretlendirdi.”
• Hata: “Arkadaşım bana ‘İyi yolculuklar’ deyip, vedalaştı.” – Doğru hali: “Arkadaşım bana ‘İyi yolculuklar’ dedi ve vedalaştı.”

Bu yazıda, “değmek” ve “deyip