1. Deney Hayvanları Kullanım Sertifikası Nedir?

Deney hayvanları kullanım sertifikası, laboratuvar ortamlarında hayvanlarla çalışan araştırmacıların, etik ve bilimsel çerçevede faaliyet göstermesi için gerekli olan resmi bir belgedir.
Türkiye’de bu belge, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından onaylı eğitim programlarına katılım sonrası verilir. Sertifika, hem bilimsel araştırmalarda hayvan refahını koruma amacı taşır
hem de ulusal ve uluslararası etik kuralların uygulanmasını sağlar. 2023 yılı itibarıyla, bu alandaki düzenlemelerde bazı güncellemeler yapılmıştır.
Bu güncellemeler, özellikle Avrupa Birliği mevzuatına uyum sürecinde Türkiye’nin attığı adımlar doğrultusunda şekillenmiştir.

2. 2023 Yılı Sertifika Alma Şartları ve Eğitim İçeriği

2023 yılında deney hayvanları kullanım sertifikası almak isteyen kişiler için belirli eğitim modülleri zorunlu hale getirilmiştir. Eğitim programları, genellikle üniversitelerin deneysel araştırma merkezlerinde (DEKAM, HADYEK vb.)
yürütülür ve teorik ile uygulamalı modüllerden oluşur. Temel eğitim modülleri arasında şunlar yer alır:

• Hayvan deneyleri etik kuralları
• Hayvan davranışları ve fizyolojisi
• Anestezi, analjezi ve ötenazi yöntemleri
• Hayvanların barındırılması ve bakımı
• Deneysel yöntemler ve uygulamalar

Eğitimler genellikle 40 ila 80 saat arasında sürmektedir. Katılımcıların eğitim sonunda başarılı sayılabilmeleri için hem teorik hem de pratik sınavlardan geçmeleri gerekmektedir. Başarılı olan adaylara, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından onaylı
“Deney Hayvanları Kullanım Sertifikası” verilir. Bu sertifika, sadece araştırmalarda değil, aynı zamanda biyoteknoloji, ilaç endüstrisi ve akademik çalışmalarda da zorunlu hale gelmiştir.

3. Etik Kurallar ve Yönetmeliklere Uyum

Türkiye’de deney hayvanları kullanımı, 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu ve buna bağlı çıkarılan “Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlarla Kullanılan Hayvanların Refahı ve Korunmasına Dair Yönetmelik” ile düzenlenmektedir.
Bu yönetmelikler, hem hayvan refahını gözetmeyi hem de bilimsel çalışmalarda etik sınırlar içerisinde hareket edilmesini zorunlu kılar.

2023 itibarıyla yapılan değişikliklerde, özellikle etik kurulların (HADYEK – Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulları) denetleme yetkisi artırılmıştır.
Sertifikalı personelin çalıştığı her deney protokolü, öncesinde etik kurullardan onay almak zorundadır. Ayrıca, hayvanların alternatif yöntemlerle (in vitro, in silico vs.) ikame edilip edilemeyeceği de dikkate alınmaktadır.

Üç temel etik ilke olan “3R” (Replace – Yerine koy, Reduce – Azalt, Refine – İyileştir) prensibi, 2023 yılında sertifika eğitim müfredatının merkezinde yer almıştır.
Böylece hem hayvan sayısının azaltılması hem de deneylerin kalitesinin artırılması hedeflenmiştir.

4. Sertifikanın Geçerliliği ve Mesleki Kullanımı

Deney hayvanları kullanım sertifikası, kişisel bir belgedir ve sadece belge sahibinin laboratuvar hayvanlarıyla çalışmasını mümkün kılar. Sertifika süresiz geçerli olmakla birlikte,
çalışanın aktif olarak bu alanda faaliyet göstermeye devam etmesi ve güncel gelişmeleri takip etmesi beklenir.

Akademik kariyer yapmak isteyen biyologlar, veteriner hekimler, moleküler biyologlar ve tıp araştırmacıları için bu sertifika artık neredeyse bir ön koşul haline gelmiştir.
Aynı şekilde, ilaç ve kozmetik sektöründe Ar-Ge süreçlerinde çalışan personelin de bu belgeye sahip olması zorunlu hale gelmiştir.

Ayrıca, birçok üniversite ve özel araştırma kuruluşu, etik kurul başvurularında sertifikalı personel şartı aramaktadır.
Dolayısıyla bu sertifikaya sahip olmak, araştırma projelerine katılım açısından önemli bir avantaj sağlar.